PROCES SKRÓCONY SZANSĄ NA UZYSKANIE STWIERDZENIA NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA W 45 DNI?

Od 2015 roku w mediach pojawił się gorący temat procesu skróconego, który ma być receptą na szybkie i skuteczne załatwienie „rozwodu kościelnego”. Taki jest przekaz medialny. Ale czy jest on prawdziwy? Niekoniecznie. Dziś przedstawię Państwu wszelkie istotne kwestie związane z procedurą stwierdzenia nieważności małżeństwa, która odbywa się w trybie procesu skróconego. Zgodnie z obowiązującymi obecnie normami prawa kanonicznego wszelkie formalności dotyczące uzyskiwania rozwodu kościelnego mogą zostać ograniczone do niezbędnego minimum.

PROCES SKRÓCONY SZANSĄ NA UZYSKANIE STWIERDZENIA NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA W 45 DNI?

Od 2015 roku w mediach pojawił się gorący temat procesu skróconego, który ma być receptą na szybkie i skuteczne załatwienie „rozwodu kościelnego”. Taki jest przekaz medialny. Ale czy jest on prawdziwy? Niekoniecznie. Dziś przedstawię Państwu wszelkie istotne kwestie związane z procedurą stwierdzenia nieważności małżeństwa, która odbywa się w trybie procesu skróconego. Zgodnie z obowiązującymi obecnie normami prawa kanonicznego wszelkie formalności dotyczące uzyskiwania rozwodu kościelnego mogą zostać ograniczone do niezbędnego minimum.

 

Wśród najważniejszych zmian wprowadzono:

  1. Brak obowiązkowej drugiej instancji procesu – od 2015 roku wystarczy osiągnąć jedynie jeden pozytywny wyrok, aby sprawa była zamknięta. Wpływa to na krótki czas trwania procesu (nie ma procesu w II instancji) oraz na zmniejszenie kosztu stwierdzenia nieważności małżeństwa (nie trzeba płacić za postępowanie w II instancji). Oczywiście, jeśli ktoś się odwoła od wyroku w I instancji to oczywiście do procesu dojdzie, jednak nie jest to obowiązkowe.
  2. Powód może złożyć skargę w swojej diecezji zamieszkania – jest to dodatkowa możliwość, której wcześniej nie mieliśmy. Dzięki temu powód może sam zdecydować, czy chce złożyć skargę powodową w diecezji gdzie był zawarty ślub kościelny, czy w diecezji miejsca zamieszkania strony pozwanej lub też w diecezji swojej, gdzie sam zamieszkuje.
  3. Wprowadzono tryb procesu skróconego – trzecią najważniejszą zmianą było dodanie możliwości prowadzenia procesu w trybie szybszym skróconym. Dziś zajmiemy się właśnie szczegółową analizą tej zmiany.

CZYM JEST PROCES SKRÓCONY?

Procesu skróconego (łac. processusbrevior), czy jak nazwali go często dziennikarze w 2015 roku proces w 45 dni lub proces 45 dniowy to inny tryb prowadzenia stwierdzenia nieważności małżeństwa. Decyzja o tym, w jakim trybie będzie prowadzona sprawa zapada już na początku procesu, po złożeniu skargi powodowej o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Tryb ten został przygotowany po to, aby jeszcze bardziej skrócić czas postępowania w niektórych sprawach oraz uprościć formy jego przeprowadzania. Jednoczenie mniejsze obciążenie czasowe sądów w sprawach procesu skróconego powoduje, że w pozostałych procesach będą oni mieli więcej czasu i środków, aby także i te sprawy przyspieszyć.

Co istotne, proces skrócony nie może się odbyć, jeśli wniosek o jego przeprowadzenie został złożony przez jedną stronę bez zgody drugiego współmałżonka.

Główną różnicą pomiędzy procesem skróconym, a tym prowadzonym w trybie zwyczajnym jest to, że orzekać ma tutaj bezpośrednio biskup diecezjalny. W trybie zwyczajnym w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa wyrokują sędziowie sądu biskupiego. W procesie skróconym biskup diecezjalny występuje, jako sędzia jednoosobowo. Władza biskupa w odniesieniu do tego trybu postępowania sądowego jest osobista i nieprzekazywalna. Oznacza to, iż biskup nie może jej nikomu delegować.

Należy pamiętać, że biskup nie robi wszystkiego, np. nie przeprowadza instrukcji sprawy o nieważność związku małżeńskiego. Dużą rolę dogrywają instruktor i asesor. Oni uzupełniają czasami ograniczoną wiedzę biskupa w zakresie kanonicznego prawa małżeńskiego, nie zastępując go jednak nigdy w podejmowaniu decyzji. Biskup, jeżeli osobiście nabierze moralnej pewności, to wówczas wydaje wyrok.

KTO MOŻE SKORZYSTAĆ Z PROCESU SKRÓCONEGO W STWIERDZENIU NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA?

Aby skorzystać z możliwości prowadzenia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa w trybie skróconym muszą być spełnione dwie przesłanki łącznie:

  • sprawę o nieważność małżeństwa muszą wnieść wspólnie dwie strony lub jedna, ale za zgodą drugiej
  • sprawa musi być oczywista i wyraźnie potwierdzona już na etapie składania skargi powodowej.

Pierwsza przesłanka jest jasna, choć zdarza się często, że nie może być osiągnięta. Aktywny udział drugiej strony i wspólne oświadczenie, co do podstaw do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Niestety często zdarza się, że druga strona wcale nie chce brać udziału w procesie, bo „nie, bo nie”. Czasami jest to niechęć do kontaktu z byłym współmałżonkiem, a czasem niechęć do instytucji Kościoła katolickiego. Bywa, że jest to po prostu chęć zrobienia na złość byłemu partnerowi. Jednak zasada jest prosta, – jeśli druga strona nie będzie miała stanowiska zbieżnego ze skargą powodową do procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa w trybie skróconym nie dojdzie.

Druga przesłanka jest już nieco trudniejsza do zrozumienia, bo też jej budowa nie jest do końca jednoznaczna. Czym jest, bowiem oczywistość sprawy? Na ogół trzeba to rozumieć przez sprawę, gdzie szybko i łatwo można zebrać dowody, które poświadczają nieważność małżeństwa. Takim dowodem na pewno nie będzie opinia psychologiczna, która jest przeprowadzana w trybie zwykłym, bo to jest czasochłonne. Dlatego zwykle jest to zbiór dokumentów, najczęściej medycznych, czy psychologicznych stanowiących o niezaprzeczalnej diagnozie konkretnego zaburzenia, choroby po jednej ze stron. Musi, więc dojść do sytuacji, gdy składając skargę dajemy ważną rękojmię tego, że faktycznie sprawa jest prosta i oczywista, co wynika ze zgromadzonych dowodów.

Przesłanką wspomagającą zrozumienie tego kryterium może być liczba tytułów o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W trybie zwyczajnym często dochodzi do sytuacji, gdy współistnieje kilka potencjalnych podstaw do stwierdzenia, że małżeństwo zostało nieważnie zawarte. Proces ma za zadanie sprawdzić, czy wszystkie występują. Zwykle pozytywny wyrok dotyczy jedynie pewnej ich liczny, rzadziej wszystkich. Na tym też polega formuła wątpliwości. W procesie skróconym zalecanym byłoby zastosowanie tylko jednego tytułu, aby sprawy nie zaciemniać nie komplikować, aby była ona jeszcze bardziej oczywista.

WSKAZÓWKI PAPIEŻA FRANCISZKA DO STOSOWANIE PROCESU SKRÓCONEGO

Papież Franciszek poza tekstem motu proprio załączył również wskazówki zwane Zasadami proceduralnymi w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa, które stanowią pewnego rodzaju nieformalne wskazówki do stosowania nowych norm. W art. 14 wymieniono listę okoliczności, które mogą prowadzić do decyzji o tym, że sprawa powinna być prowadzona w trybie skróconym. Wśród nich wymienione są:

  • brak wiary mogący prowadzić do symulacji konsensu lub błędu w odniesieniu do instytucji małżeństwa,
  • bardzo krótki czas pożycia małżeńskiego,
  • aborcja dokonana dla uniknięcia zrodzenia potomstwa,
  • pozostawanie w relacji pozamałżeńskiej w czasie zawierania małżeństwa lub wkrótce po ślubie,
  • zatajenie poważnych okoliczności i faktów sprzed zawarcia małżeństwa (bezpłodności, choroby zakaźnej, posiadania potomstwa,
  • powód zawarcia małżeństwa całkowicie obcy małżeńskiej wspólnocie lub wynikający z nieoczekiwanej ciąża kobiety
  • przemoc fizyczna w celu wymuszenia zgody na małżeństwo,
  • dysfunkcja psychiczna potwierdzona dokumentacją lekarską.

Brak zgody małżeńskiej także może stanowić dla sądu przesłankę do wydania orzeczenia o nieważności związku.

ODMOWA PROCESU SKRÓCONEGO – CO OZNACZA?

Oczywiście strony mają dowolność, jeśli chodzi o wnioskowanie o przeprowadzenie procesu skróconego, na podstawie którego orzeka się nieważność małżeństwa. Jednak nie zawsze będzie wyrażona zgoda na jego przeprowadzenie w tym trybie. Gdy nie będą spełnione przesłanki biskup nie wyrazi zgody na przeprowadzenie procesu w tym trybie. Oczywiście nie oznacza to, że proces wcale się nie odbędzie. Co więcej, nie oznacza to również, że szanse na stwierdzenie nieważności małżeństwa maleją. Sprawa zostanie po prostu skierowana do procesu w trybie zwyczajnym i dowody będą zbierane według tradycyjnej metody.

ILE TRWA PROCES W TRYBIE SKRÓCONYM?

Jak zawsze trudno jest określić ile będzie trwał proces, gdyż warunkuje to wiele okoliczności. Proces w trybie zwyczajnym trwa na ogół ok. 2-3 lat. W tym czasie przeprowadzane są dowody w postaci zeznań świadków, stron, opinia psychologiczna.

ILE TRWA PROCES W TRYBIE SKRÓCONYM

Założeniem procesu skróconego dotyczącego stwierdzenia nieważności małżeństwa jest znaczne ograniczenie tego czasu. Tu oczywiście też można wyróżnić konkretne kroki i działania, które muszą być przeprowadzone. Długość czasu trwania wszystkich formalności zależy przede wszystkim od dobrego przygotowania się stron do procesu. Jeśli nie trzeba uzupełniać jakiś braków formalnych proces zacznie się szybciej i będzie przebiegał sprawniej. Czas trwania procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa zależy też od dostępnych zasobów sądu kościelnego. Jeśli w danym okresie spraw jest więcej, wtedy naturalnym jest, że kolejka do ich rozpatrywania jest nieco dłuższa.

Dziennikarze ochrzcili proces skrócony, jako 45-dniowy, gdyż zsumowali czas trwania poszczególnych kroków. Jednak nie każdy proces skrócony trwa właśnie 45 dni. Może się zdarzyć, że część formalności będzie załatwiona szybciej – wtedy będzie to czas krótszy, a nieważność małżeństwa zostanie orzeczona wcześniej. Może się też przytrafić, że jakiś materiał nie zostanie zrealizowany tak szybko (choroba sędziego, brak działania strony, niedostępność jakiegoś dowodu) i wtedy czas rozpatrzenia będzie dłuższy. Należy jednak założyć, że większość procesów w trybie skróconym zamykana jest w okresie kilku miesięcy. Jest to, więc znaczne skrócenie czasu trwania takiej oczywistej sprawy.