Czytając różnego rodzaju fora internetowe często, obok rozwodu cywilnego pojawia się wątek postępowania kościelnego. 

Plotkarskie portale opisują sprawy celebrytów:

  • Radosław Majdan stara się o unieważnienie swojego ślubu kościelnego z pierwszą żoną (dziennik.pl)
  • Cezary Pazura (…) swoje pierwsze małżeństwo unieważnił w kościele, by móc poślubić Weronikę Marczuk (dziennik.pl)
  • Jacek Kurski, drugi ślub kościelny wciąż wzbudza ogromne emocje, wszystko za sprawą tzw. rozwodu kościelnego (wp.pl).
  • Beata Pawlikowska przed laty była żoną podróżnika Wojciecha Cejrowskiego, ale (…) tamto małżeństwo anulował sąd biskupi (pomponik.pl)

Wiele osób chce się dowiedzieć jak wygląda takie postępowanie i na czym ono polega. Internauci i osoby poszukujące wiedzy na ten temat pytają najczęściej (popularne pytania na podstawie statystyk Google):

Postaram się odpowiedzieć na te pytania, jednak najpierw sprawdźmy, czy sformułowanie „rozwód kościelny” jest poprawne?

strony Biblii ułożone w kształt serca z różańcem
  1. CZY W KOŚCIELE KATOLICKIM SĄ ROZWODY?
    Małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny podniesionym do rangi sakramentu. Dlatego należy zdecydowanie podkreślić: w Kościele Katolickim nie występuje coś takiego jak „rozwód kościelny”! Nie występuje pojęcie rozwodu kościelnego. Sakrament małżeństwa zawierany w Kościele jest nierozerwalny. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa kanonicznego nie można mówić o rozwodzie kościelnym, czy nawet o unieważnieniu małżeństwa. Na pewno nie jest też poprawne sformułowanie „anulowanie małżeństwa”. Nie ma żadnej przyczyny oprócz śmierci na ustanie małżeństwa kościelnego. 

    1.1. Czym zatem jest stwierdzenie nieważności małżeństwa?
    Stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego zawartego w Kościele katolickim przebiega według ściśle określonych procedur. Taka możliwość wynika z faktu, że w momencie ślubu miały miejsce pewne okoliczności, które zupełnie uniemożliwiały zawarcie ślubu kościelnego.

    Wszyscy obecni w kościele podczas ceremonii zaślubin sądzili, że nupturienci mogą zawrzeć małżeństwa, jednak mimo to występowały zakazy prawne. Takich kwestii jest dość dużo. Nazywają się one tytułami lub podstawami prawnymi. Więcej o nich można przeczytać we wpisie

    1.2. Jakie są powody nieważności małżeństwa kościelnego?

    Można więc mówić o tym, że małżeństwo było nieważnie zawarte, można stwierdzić nieważność ślubu, ale nie można powiedzieć, że doszło do rozwodu kościelnego. Jest to ogromna różnica, gdyż stwierdzenie nieważności małżeństwa polega na orzeczeniu przez sąd biskupi, że dane małżeństwo zostało nieważnie zawarte i było ono nieważne przez cały czas, od dnia ślubu.

    Wiele osób mówiąc o „rozwodzie w kościelne” ma na myśli oczywiście stwierdzenie nieważności małżeństwa lub dyspensę od małżeństwa ważnego, ale niedopełnionego. Są to dwie zupełnie odrębne procedury. W przypadku stwierdzenia nieważności małżeństwa chcemy udowodnić, że w chwili zawierania ślubu kościelnego istniała okoliczność, która uniemożliwiała zawarcie małżeństwa. Dyspensa od małżeństwa ważnie zawartego, a nie dopełnionego to inaczej dyspensa super rato.

    1.3. Stwierdzenie nieważności małżeństwa.

    Jak przeprowadzić proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego? Jest to proces sądowy prowadzony w oparciu o prawo kanoniczne. Proces odbywa się przed sądem kościelnym lub trybunałem kościelnym. Przepisy prawa państwowego nie mają tu żadnego zastosowania.

    Uczestnikami takiego postępowania są małżonkowie: jako strona powodowa i strona pozwana. W postępowaniu sądowym biorą udział również świadkowie, a także biegły psycholog sądowy. Dowody zgromadzone na podstawie zeznań świadków i pisemnej opinii biegłego psychologa (czasem też seksuologa lub psychiatry) stanowią ważną część materiału dowodowego w tym procesie.

    Ze strony sądu kościelnego w postępowaniu biorą udział również: Notariusz oraz trzech Sędziów, a także Obrońca Węzła Małżeńskiego. Występują oni na różnych etapach postępowania i moją bardzo różne zadania. W poniższych schemacie przedstawiliśmy ich udział w poszczególnych czynnościach procesowych.

    Właśnie w procesie kościelnym możemy stwierdzić, że w chwili zawierania małżeństwa występowały jakieś okoliczności (inaczej mówiąc tytuły prawne lub podstawy prawne), które uniemożliwiały zawarcie małżeństwa. Małżeństwo poprzez te wady nie zaistniało, nigdy go nie było. Są one dokładnie wymienione w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku. Tylko w oparciu o te konkretne przyczyny można mówić o stwierdzeniu nieważności małżeństwa.

    1.4 „Jak uzyskać rozwód kościelny”?
    Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest procedurą sądową. Sprawy taki rozpatrywane są przez działające przy każdej diecezji sądy, które wydają decyzje dotyczące unieważnienia ślubu kościelnego w przeprowadzonym procesie kościelnym, w którym uczestniczy także adwokat jednej strony lub obu. Wbrew obiegowej opinii nie trzeba od razu sprawy kierować do Trybunału Roty Rzymskiej w Watykanie, albo do samego papieża. W zakresie orzekania w I i II instancji są uprawnione do tego sądy w Polsce. Pełna lista sądów kanonicznych wraz z adresami znajduje się na naszej stronie internetowej z zakładce kontakt.

    Wiele osób zastanawia się, jak dostać rozwód kościelny oraz jakie są warunki jego uzyskania. Przed rozpoczęciem procesu kościelnego należy zweryfikować swoje szanse na uzyskanie wyroku pozytywnego, zastanowić się jaki materiał dowodowy będzie niezbędny do udowodnienia podstaw prawnych w procesie.
    W tym celu najlepiej jest odbyć konsultację wstępną na podstawie wypełnionego Formularz Wstępnego dostępnego tutaj

  2. „JAK WYGLADSA ROZWÓD KOŚCIELNY KROK PO KROKU?”
    Każdy proces, w trakcie którego orzeka się stwierdzenie nieważności małżeństwa toczy się według ogólnie przyjętych reguł opisanych w Kodeksie Prawa Kanonicznego oraz kilku innych źródłach prawa procesowego. Mimo tego, w każdej diecezji wygląda to nieco inaczej, dlatego dobrze jest skonsultować się zawsze z adwokatem kościelnym przed złożeniem spawy w sądzie kościelnym.

    Postępowanie może toczyć się w dwóch trybach. Procesie skróconym (45 dniowym) oraz w postępowaniu w trybie zwyczajnym. Jak wygląda proces skrócony (45 dniowy) przed biskupem diecezjalnym można przeczytać tutaj.

    Poniżej przedstawiamy Państwu krok po kroku jak wygląda proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa w trybie zwyczajnym.

    2.1. ZŁOŻENIE SKARGI POWODOWEJ (pozew o nieważność małżeństwa)
    Aby uzyskać stwierdzenie nieważności małżeństwa, trzeba złożyć skargę powodową. Następuje osobiście lub poprzez wysłanie kompletu dokumentów do sądu właściwego miejscowo. W tym momencie należy pamiętać, że sama skarga powodowa musi być złożona w dwóch lub trzech egzemplarzach (jeden zostaje w sądzie i trafia do akt, a drugi jest przesyłany do strony pozwanej, aby mogła ona zapoznać się ze skargą i ewentualnie się do niej ustosunkować.

    Kan. 1504 – Skarga, przez którą zaczyna się spór, winna:
    1 ˚ wyrażać wobec jakiego sędziego sprawa jest wnoszona, czego się żąda i od kogo;
    2 ˚ wskazywać, na jakim uprawnieniu opiera się powód i przynajmniej ogólnie fakty i dowody na poparcie roszczeń;
    3 ˚ być podpisana przez powoda lub jego pełnomocnika, ze wskazaniem dnia, miesiąca i roku jak również miejsca zamieszkania powoda lub jego pełnomocnika albo miejsca pobytu oznaczonego przez nich dla odbierania akt;
    4 ˚ wskazywać stałe lub tymczasowe zamieszkanie strony pozwanej.


    Skarga powodowa nie może być zbyt długa i musi opisywać historię znajomości od poznania się, aż do rozpadu małżeństwa. Ważnym jest też to, aby skarga powodowa skupiała się na tytułach prawnych, a nie podnosiła mniej istotnych wątków pobocznych. Musi trzymać się tematu.
    Należy pamiętać, że do skargi muszą być dołączone niezbędne załączniki. Każda diecezja posiada swój wzór skargi i listę załączników. Informacji dotyczących poszczególnych diecezji udzielamy mailowo pod adresem: biuro@kancelaria-kanoniczna.com

    2.2.PRZYJĘCIE SKARGI POWODOWEJ
    Jest to czynność formalno-prawna wykonywana przez Sąd kościelny po zapoznaniu się ze skargą i po jej zbadaniu. Wydawany wtedy jest dekret informujący o tym, że wszystkie wymogi formalne są zachowane, a sprawa może być rozpatrzona. Oczywiście nie gwarantuje to pozytywnego wyroku. Proces się rozpoczyna.

    Kan. 1505 1. Sędzia jednoosobowy lub przewodniczący trybunału kolegialnego – po ustaleniu, że zarówno sprawa należy do jego właściwości, jak i tego, że powód nie jest pozbawiony zdolności występowania w sądzie – powinien swoim dekretem jak najszybciej skargę albo przyjąć, albo odrzucić.

    Kan 1505 2. Skargę powodową można odrzucić wyłącznie jeżeli:
    1˚ sędzia lub trybunał są niewłaściwi;
    2˚ na pewno wiadomo, że powód nie ma zdolności występowania w sądzie;
    3˚ nie zachowano przepisów kan. 1504, nn. 1-3;
    4˚ z samej skargi powodowej jasno wynika, że roszczenie jest pozbawione jakiejkolwiek podstawy i nie może się zdarzyć, by w trakcie procesu jakaś podstawa się ujawniła.


    2.3. WYDANIE DEKRETU O USTALENIE PRZEDMIOTU SPORU
    Jest to formalny akt wydany w formie dekretu określający konkretnie przedmiot sporu, czyli wskazuje konkretne tytuły prawne, jakie będą badane w procesie. Wcześniej sąd musi zapytać również drugą stronę, czy zgadza się ona z zaproponowanym przez powoda przedmiotem sporu i czy ewentualnie także strona pozwana nie chce podać własnych tytułów prawnych, które byłyby rozpoznane w trakcie procesu.
    Należy przy tym pamiętać, że w procesie może być rozpoznawanych nawet kilka tytułów (podstaw prawnych), jednak orzeczenie nieważności małżeństwa już tylko z jednego tytułu powoduje, że małżeństwo jest uznawane za nieważnie zawarte, a strony są osobami stanu wolnego.

    2.4 ZEZNANIA STRON
    Zeznania stron, czy przesłuchanie stron jest to niezwykle ważny etap procesu. Strony zeznają przed sądem, składają wyjaśnienia odpowiadając na wcześniej przygotowane pytania. Wszystkie odpowiedzi spisywane są do protokołu. Należy pamiętać, że zeznania nigdy nie odbywają się przy udziela drugiej strony. Podczas zeznań może być obecny notariusz, sędzia i ewentualnie adwokaci kościelni stron jeśli są powołani. Poza tym na sali nie ma nikogo innego.
    Przed złożeniem zeznań dobrze jest skonsultować się z adwokatem kościelnym, który powie jak zeznania te mogą wyglądać, czego można się spodziewać, jakie ma się prawa i obowiązki podczas składania zeznań. Wszystko to pomoże uniknąć stresu i spowoduje, że zeznania będą pełniejsze.

    2.5 ZEZNANIA ŚWIADKÓW

    Wielu małżonków zastanawia się, jak wygląda przesłuchanie świadków krok po kroku? Odbywają się podobnie jak zeznania stron. Zwykle świadkowie zeznają jednego dnia. Dobrze byłoby, gdyby świadkowie zeznawali w siedzibie sądu (tego, który prowadzi proces lub właściwego ze względu na własne miejsce zamieszkania), a nie na terenie parafii. Przesłuchanie w siedzibie sądu prowadzone na pewno jest w sposób bardziej dokładny i skrupulatny, przez osoby o dużym doświadczeniu w prowadzeniu tego typu czynności.

    Świadkowie mogą być powołani przez strony lub mogą być wezwani przez sąd. Są to wtedy świadkowie z urzędu.

    Przesłuchanie świadków trwa zwykle od godziny do dwóch godzin. W zależności od tego jak wiele będzie pytań i jak szybko świadek będzie udzielał odpowiedzi. Świadek musi zabrać ze sobą dowód tożsamości, aby móc się wylegitymować. Dobrze byłoby, aby przed zeznaniami świadek wyspowiadał się.

    Kan. 1547 – Dowód ze świadków dopuszcza się we wszystkich sprawach, pod kierownictwem sędziego.
    Kan. 1549 – Wszyscy mogą być świadkami, chyba że prawo wyraźnie ich wyklucza, bądź zupełnie, bądź częściowo.
    Kan. 1550 § 1 Nie należy dopuszczać do składania zeznań małoletnich poniżej 14 roku życia i upośledzonych umysłowo; mogą być jednak przesłuchani na mocy dekretu sędziego, w którym uzasadni się taką potrzebę.

     

    2.6 OPINIA BIEGŁEGO SĄDOWEGO

    Kolejnym krokiem w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest konsultacja z biegłym psychologiem sądowym (czasem jest to psychiatra lub seksuolog).  Jest to bardzo istotny dowodów w stwierdzeniu nieważności małżeństwa. biegłego psychologa. Składa się z osobistego badania, rozmowy z biegłym oraz z pisemnej opinii przygotowanej przez biegłego już po przeprowadzonym badaniu. Opinia trafia do akt procesowych i jest ważnym dowodem w sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

     

    W jaki sposób wygląda konsultacja psychologiczna w sądzie kościelnym? O tym decyduje już konkretny biegły psycholog sądu kościelnego. Jest to zwykle godzinna rozmowa, podczas której należy opowiedzieć o całym małżeństwie. Czasami biegły prosi o rozwiązanie różnego rodzaju testów, czy kwestionariuszy.

    2.7 PUBLIKACJA AKT

    Publikacja akt sprawy to bardzo istotny moment procesu, kiedy strony mają możliwość zapoznać się z zebranym materiałem dowodowym. Wtedy strony mogą zapoznać się z aktami procesowymi. Adwokat kościelny ma tą przewagę w tej sytuacji, że wgląd do akt sprawy ma na każdym etapie postępowania sądowego.

    Przed udaniem się do sądu na publikację akt dobrze jest skonsultować się z adwokatem kościelnym. Dzięki temu będziecie wiedzieli Państwo na co warto zwrócić uwagę, a co można pominąć wśród wielu stron akt procesowych.

    Publikacja akt nie jest ograniczona czasowo, mamy tyle czasu, aby swobodnie zapoznać się z całością materiału dowodowego. Akta zwykle liczą kilkadziesiąt stron, więc może zabrać to sporo czasu.

    2.8 UWAGI OBROŃCY WĘZŁA MAŁŻEŃSKIEGO

    Kolejny etap stwierdzenia nieważności to przekazanie uwag Obrońcy Węzła Małżeńskiego. Obrońca jest swego rodzaju prokuratorem, który z urzędu broni ważności małżeństwa. Zadaniem Obrońcy jest udowodnienie, że sakrament małżeństwa jest ważnie zawarty, jest on więc swego rodzaju przeciwnikiem procesowym powoda, który z urzędu broni ważności małżeństwa.

    W swoim podsumowaniu przedstawia on wszystkie elementy, które przemawiają za ważnością małżeństwa. Uwagi Obrońcy są wysyłane stronom w formie listownej.
    Krytyczne uwagi Obrońcy nie powodują automatycznie, że wyrok w sprawie stwierdzenia nieważności będzie negatywny. Należy pamiętać o tym, że rolą Obrońcy Węzła Małżeńskiego jest krytyczne podsumowanie procesu. Tylko w najbardziej oczywistych sprawach Obrońca zdając się na sprawiedliwość sędziów odstępuje od swoich uwag końcowych.

    W uwagach ma on przedstawić wszystkie te elementy, które przemawiać mogą za ważnością małżeństwa. Tym samym warto odpowiedzieć polemicznie na te uwagi, gdyż wiele może przewiać również za nieważnością małżeństwa. Przedstawienie Głosu obrończego przez powoda, czy przez stronę pozwaną jest bardzo ważne. Można w tej sposób uwypuklić pewne ważne fakty i okoliczności, które być może są w aktach, ale nie są one póki co zbyt dostrzegalne.

    2.9. GŁOS OBROŃCZY
    Głos obrończy stanowi możliwość odpowiedzenia na uwagi Obrońcy i sumaryczne przedstawienie wszystkich tych okoliczności, które świadczą na rzecz nieważności małżeństwa. Warto skorzystać z tej możliwości. Pamiętać trzeba jednak, że nie jest to moment na podawanie nowych faktów i dowodów. Proces dowodowy jest na tym etapie zamknięty. Głos obrończy służy temu, aby uwypuklić pewne elementy i podsumować zwięźle całość materiału.

    2.10. WYDANIE WYROKU O NIEWAŻNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA
    Kolejny etap postępowania o stwierdzenie nieważności małżeństwa to wyrokowanie. To czas, gdy trzech sędziów wyznaczonych do tej konkretnej sprawy wyrokuje i głosuje za ważnością lub za nieważnością związku łączącego małżonków. Na podstawie określonych przesłanek sąd orzeka, że małżeństwo zostało zawarte w niezgodny z prawem kanonicznym sposób. Sędziowie oceniają zebrany materiał dowodowy i wydają wyrok. W sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa mamy trzech sędziów. Aby wydany został pozytywny wyrok niezbędne są dwa głosy za nieważnością małżeństwa. Następnie wyrok jest przedstawiany stronom wraz z jego pisemnym uzasadnieniem.

    2.11 APELACJA W PROCESIE O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA

    Strona niezadowolona z wyroku lub Obrońca węzła mogą złożyć apelację w ciągu 15 dni od otrzymania wyroku. Dzięki temu akta sprawy trafiają do Sądu II instancji, który raz jeszcze rozpatruje daną sprawę. Jeśli nikt nie złoży apelacji wtedy wyrok podlega wykonaniu.
    Powyższy schemat jest modelowym przedstawieniem procesu. W rzeczywistości niektóre kroki mogą się powtarzać lub mogą być zupełnie pominięte. Wszystko zależy od danej sprawy. Większość procesów jest jednak realizowana w oparciu o te punkty.
    Czas trwania procesu jako całości, a także realizacja poszczególnych elementów zależy od pracy danego sądu, jego obłożenia sprawami, liczby pracowników, przygotowania stron do procesu i wielu innych czynników. Dlatego trudno przedstawić ogólnie jak długo może trwać proces. Przyjmuje się, że zwykle jest to od roku do trzech lat.

    Więcej o tym jak wygląda apelacja od negatywnego wyroku w procesie o nieważność ślubu kościelnego można przeczytać tutaj.

  3. NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA DOTYCZĄCE ROZWODU KOŚCIELNEGO
    Poniżej przygotowaliśmy dla Państwa zbiór pytań, które są najczęściej zadawane adwokatowi kościelnemu. Zebraliśmy je wszystkie w jednym miejscu, aby przybliżyć Państwu podstawowe zagadnienia związane ze stwierdzeniem nieważności małżeństwa.

    3.1. Czy można wziąć rozwód kościelny?

    Nie, bo nie ma czegoś takiego jak rozwód kościelny. Można ewentualnie wnioskować o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W tym celu należy złożyć skargę powodową do właściwego miejscowo sądu kościelnego, który podczas postępowania sądowego rozpatrzy sprawę i wyda wyrok.

    3.2. Jak zacząć unieważnianie małżeństwa kościelnego?
    Aby stwierdzić, że dane małżeństwo było nieważnie zawarte trzeba w pierwszej kolejności określić podstawy prawne, które powodowały, że dane małżeństwo było nieważnie zawarte. Następnie zgromadzić odpowiedni materiał dowodowy w formie dokumentów i listy świadków, którzy będą mogli potwierdzić przygotowane przez nas argumenty.

    3.3. Jak długo trwa stwierdzanie nieważności małżeństwa?
    Proces może być prowadzony w trybie przyspieszonym, tzn. proces skrócony (45 dniowy) albo w trybie zwyczajnym. Proces skrócony trwa ok. 2-3 miesięcy. Natomiast forma zwyczajna to kwestia 2-3 lat. W niektórych diecezjach czas ten może być nieco krótszy lub nieco dłuższy. Wszystko zależy od konkretnej sprawy i aktualnej sytuacji w danym Sądzie kościelnym.

    3.4. Jakie dowody są wymagane do rozwodu kościelnego?
    Dowody są uzależnione od podstawy prawnej. To od powoda zależy jakie dowody zastosuje. Najczęściej są to zeznania świadków. Bardzo często jest stosowana opinia psychologiczna wydana na piśmie po konsultacji z biegłym sądowym z lity sądu kościelnego. Poza tym dowodami mogą być dokumenty z procesu rozwodowego: pozew, odpowiedź na pozew, a także inne dokumenty urzędowe. Brane pod uwagę mogą być także dokumenty prywatne w postaci listów, wiadomości e-mail, czy nawet SMSów, wiadomości na portalach społecznościowych, czy pamiętników.

    3.5. Czy rozwód kościelny dostają obie strony?
    Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest orzekane w kontekście konkretnej podstawy prawnej. Każdy tytuł prawny jest opisany po jednej ze stron. Pozytywny wyrok może zawierać potwierdzenie dla jednej lub kilku podstaw, ale zawsze będzie to wskazanie na występowanie podstawy prawnej po jednej lub po obu stronach, choć nie mówimy tu o winie, w rozumieniu procesu cywilnego.

    3.6. Czy po rozwodzie można wziąć ślub kościelny?
    W efekcie pozytywnego wyroku obie strony będą stanu wolnego. Teoretycznie będą mogły zawrzeć powtórnie sakramentalny związek małżeński. Istnieją jednak od tej zasady nieliczne wyjątki, kiedy to przed zawarciem małżeństwa należy uzyskać pozwolenie ordynariusza miejsca. Jest to tzw. klauzula zakazująca zawarcia małżeństwa. W większości przypadków nie powinno być problemu ze zdjęciem klauzuli i ponownym ślubem kościelnym. Jednak najlepiej jest to zweryfikować z adwokatem kościelnym.